Reinaert de Vos is een Middelnederlands dierenepos geschreven door Willem die Madock maakte waarin bedrog, antropomorfisme en maatschappijkritiek centraal staan. Eerst en vooral vindt men bedrog terug bij het hoofdpersonage Reinaert de Vos die beschreven wordt als sluw, onbetrouwbaar, duivels, bedriegend, corrupt, manipulerend, vals... Ten tweede worden de personages een dierennaam gegeven. Voor dit werk lijkt Willem in de huid van de dieren te geraken. Ook doen de personages dingen die men als dier nooit zou kunnen, zoals elkaar met zwaard te lijf gaan en praten. Ten derde uitte Willem met dit werk kritiek op de manier waarop mensen met elkaar omgingen. Dit verhaal werd in de Middeleeuwen (ca. 1260) geschreven. Willem bekritiseert de standenmaatschappij. De adel (Koning Nobel) is het enkel om eer en geld te doen, de clerus bespot Willem als zijnde hypocriet, de plattelandsbewoners beschrijft hij als dom en wezenloos.
De maatschappelijke impact van Reinaert de Vos is groots. Vanaf de 13e eeuw werd Willem's werk vele malen gekopieerd en herwerkt in verschillende handschriften. In vele andere Middelnederlandse teksten werden er verwijzingen gemaakt naar Willem's werk. Tegen het einde van de 14e eeuw wordt Willem's werk verwerkt tot 'Reinaerts historie'. Na de uitvinding van de boekdrukkunst in 1450 wordt 'Reinaerts historie' in verschillende talen herdrukt. Willem's werk geraakt op de achtergrond. Pas wanneer het Comburgse handschrift van 'Van den vos Reynaerde' aan het begin van de negentiende eeuw in een Duitse kloosterbibliotheek wordt teruggevonden, neemt deze terug toe aan populariteit. Men herschrijft het verhaal opnieuw in verschillende versies. Sommigen zijn censuur opgelegd, anderen worden dan weer rijk met afbeeldingen voorzien. Robert van Genechten schrijft bijvoorbeeld anti-semitische propaganda voor de Nationaal Socialistische Beweging. Vanaf de twintigste eeuw wordt Reinaert herboren. Het feit dat buiten de tekstuitgaven ook het personage Reinaert de Vos aandacht krijgt, noemt men reynaerdofilie. Zo schreef men bijvoorbeeld veel toneelbewerkingen over Reinaert, bouwde men standbeelden van hem, schreef men tijdschriften voor reynaerdofielen (Tiecelijn), stippelde men fietsroutes uit en doken er strips op (De Rebelse Reinaert - Suske en Wiske) over hem.
De moraal van het verhaal is de lezers overtuigen van hoe het niet hoort te zijn (maatschappijkritiek). De maatschappij die Willem beschrijft, is corrupt. De standenmaatschappij is niet eerlijk, want de koning en clerus gedragen zich niet eerlijk tegenover het volk. Bruun en Tibeert gedragen zich vraatzuchtig, hebberig en egoïstisch, waardoor ze hun vrienden verraden. De priester (clerus) gaat in tegen het celibaat. Degenen die recht handhaven zijn enkel uit op wraak. De koning is zo naïef dat hij de sluwe Reinaert gelooft boven zijn eigen vrienden.
Dit verhaal heeft mij tot inzicht gebracht hoe de middeleeuwse mens zich moet gevoeld hebben. In een maatschappij waar eerlijke rechtspraak verwaarloosd wordt en je als arme burger amper hogerop geraakt op de sociale ladder, wil ik niet leven! Het heeft me ook doen nadenken hoe de maatschappij in deze opzichten verbeterd is. Sinds 1831 heeft men in België de scheiding der machten, waardoor rechtspraak veel eerlijker verloopt. Ook worden er bijvoorbeeld de dag van vandaag nog steeds baby's arm geboren, maar kunnen deze als volwassenen hogerop geraken.
Ikzelf ben weinig bij dit verhaal persoonlijk betrokken. Ik kan mij met geen één van de personages identificeren. Gelukkig maar, want zowat alle personages in het verhaal symboliseren negatieve karaktereigenschappen.
Ben Callaerts